Pisem iz Kanade, gde trenutno zivim, tako da iz tehnickih razloga koristim englesko pismo da bih poslao poruku na srpskom jeziku. Da li to moju poruku cini engleskom?

Mislim da je ovde rasprava otisla na pogresnu stranu. Mi zapravo treba da razgovaramo o jeziku!

Nije nasa sustinska dilema da li je cirilica srpsko pismo - naravno da jeste, niti da li cirilica treba da bude u iskljucivoj sluzbenoj upotrebi u Srbiji - naravno da treba.

Ono sto jeste nasa prava dilema ostaje nazalost neodgovoreno - da li knjige stampane na latinici pripadaju srpskom jeziku i srpskoj knjizevnosti i kulturi ili ne? Da li na primer stvaralastvo Srba u Austrougarskoj na latinici pripada spskoj kulturi ili hrvatskoj? To je kljucno pitanje.

Ako latinicne knjige nisu srpske, onda Hrvati mogu s punim pravom da prisvoje celokupnu srpsku kulturu i bastinu, prosto stampajuci knjige na latinici! To uostalom i rade. Biblioteka Americkog Kongresa je nedavno donela urebu kojom sve knjige stampane na latinici pripadaju hrvatskoj knjizevnosti i kulturi, a samo cirilicne - srpskoj.

U cijem je to interesu, sami procenite.

U vezi sa tim ja bih ovde citirao proglas grupe srpskih intelektualaca koji se odnosi upravo na taj problem.

Mislim da bi ovu raspravu trebalo podeliti i voditi na dva razlicita nivoa - jedan nivo treba da bude zahtev za izkljucivu sluzbenu upotrebu cirilice u Srbiji, a na drugom treba zastititi ogromno kulturno blago srpskog naroda van Srbije od hrvatskog prisvajanja.

SLOVO O SRPSKOM JEZIKU

POLAZIŠTE

Slovom o srpskom jeziku, koje je doneto nakon naučne rasprave a na inicijativu Svetskog sabora Srba, vaspostavljaju se načela koja važe za ostale narode i jezike u svetu.

Srpska kultura, književnost i jezik su nedeljivi: obuhvataju sav srpski narod. Verska pripadnost se ne podudara sa jezičkom pripadnošću. Srpskim jezikom su govorili i govore etnički Srbi sve tri veroispovesti — pravoslavne, rimokatoličke i islamske.

Srpski jezik ima dva ravnopravna književna izgovora prema refleksima praslovenskog vokala "jat"(ĕ) — ekavski i ijekavski. Upotreba ekavskog i ijekavskog nije i ne može biti diferencijalna crta prema katoličkoj i muslimanskoj varijanti srpskog jezika. Ijekavska varijanta srpskog jezika je podjednako srpska kao i ekavska.

Srpski književni jezik ima dva pisma – ćirilicu i latinicu. Ćirilica i latinica nisu diferencijalna crta između srpskog književnog jezika i njegovih regionalnih, konfesionalnih varijanti.


ISTORIJAT

Sve do druge polovine XIX. veka u slavistici je važio opšti stav da Srbi i Hrvati imaju posebne jezike. Taj stav, između ostalih, zastupali su Dobrovski, Kopitar, Šafarik, Miklošić a najpreciznije ga je formulisao Vuk Stefanović Karadžić. On je tvrdio da je srpski jezik štokavski, a da čakavski i kajkavski nisu srpski. Vuk je smatrao da srpski jezik obuhvata čitavo štokavsko narečje i po jezičkom kriterijumu dokazao da su svi štokavci Srbi i da su svi Srbi štokavci.

To što i Srbi, kao i drugi narodi, pripadaju raznim veroispovestima, te ima Srba pravoslavaca, katolika i muslimana (ili, kako je Vuk govorio, Srbalja grčkoga, rimskoga i turskoga zakona), ne utiče na etničku i jezičku sliku toga naroda.


Privid srpskog i hrvatskog zajedništva

Preuzimanjem štokavskog narečja, a napuštanjem kajkavskog, vođe ilirskog pokreta, koji su u početku pisali na svom maternjem (kajkavskom) jeziku, tridesetih godina XIX veka prihvatili su za svoj književni jezik štokavsko narečje, odnosno srpski književni jezik u Vukovoj redakciji. Oni su u početku taj jezik nazivali ilirskim, što je sinonim za srpski jezik.

Da je termin ilirski blisko povezan sa srpskom teritorijom, narodom i jezikom, svedoči i istorijsko vreme koje prethodi takozvanom ilirskom pokretu. U XVIII veku su postojali Ilirska deputacija i Ilirska dvorska kancelarija kao političke institucije rezervisane za Srbe u Austriji. Tek od formiranja Ilirskih provincija pod Napoleonom ilirsko ime počinje da se koristi i za Slovence i Hrvate. Posle Vukove smrti nametnut je stav da Srbima i Hrvatima nije zajednički samo književni jezik već da im je zajednički i narodni jezik. Tako je nastalo stanovište da se zajednički narodni jezik Srba i Hrvata sastoji od tri narečja: štokavskog, čakavskog i kajkavskog. Vatroslav Jagić, koji je stupio na scenu u godini Vukove smrti (1864), tvrdio je da su Hrvati i Srbi, u stvari, jedan narod sa dva imena (Hrvato-Srbi) i da je prirodno da njihov zajednički narodni i književni jezik ima dvočlani naziv: hrvatski ili srpski jezik.

Nauka druge polovine XIX i početka XX veka smatrala je da je štokavsko narečje srpsko, a čakavsko hrvatsko, dok je kajkavsko "hrvatsko" samo po imenu (Leškin, Daničić). Vatroslav Jagić je, sprovodeći katolički filološki program, u tom "jednom narodu" isticao drukčije razlike. One po njemu nisu u jeziku nego u veri: Srbi su pravoslavni a Hrvati katolici. To znači da se u jezičko zajedništvo od samog početka išlo sračunato – da se dotle razdvojeno srpsko i hrvatsko prvo pomeša a da se posle podeli, ali ne na osnovu jezika nego na osnovu vere.

Srbi su južnoslovenski narod pravoslavne, katoličke i muslimanske veroispovesti koji govori srpskim narodnim jezikom. Sa etničkim granicama srpskoga naroda podudaraju se jezičke granice srpskog jezika (štokavskog narečja). Taj se jezik nazivao ne samo srpski nego i slovinski, slavenosrpski, ilirski, dalmatinski, dubrovački, bosanski, slavonski, hrvatski, naš jezik itd.

U XIX veku je postojao neznatan broj Hrvata koji je, u susedstvu sa Srbima i pod njihovim uticajem, govorio i srpski (štokavski). To nije ništa neobično: uvek ima delova jednog naroda koji govore jezikom drugog naroda. Sve do sedamdesetih godina XIX veka bilo je više Hrvata koji su govorili nemački ili italijanski nego onih koji su govorili štokavski (srpski), pa ipak nemački i italijanski jezik nisu nazvani hrvatsko-nemačkim i hrvatsko-italijanskim.

Hrvati se nisu zadovoljili samo time što su preuzeli srpski književni jezik, nego su, odmah posle Vukove smrti, činom bez presedana u istoriji bilo kog drugog jezika – srpskom nazivu u imenu jezika dodali i hrvatsko ime. Tako je od srpskog jezika u Hrvatskoj postao hrvatski ili srpski jezik, pa srpskohrvatski ili hrvatskosrpski, da bi raspadom socijalisticke Jugoslavije Hrvati potpuno iz naziva izbacili odrednicu srpski – i srpski jezik ijekavskog izgovora, koji su preuzeli u XIX veku, jednostavno preimenovali u "hrvatski književni jezik".

U Socijalistickoj Federativnoj Republici Jugoslaviji Srbima muslimanske veroispovesti priznat je status "naroda", pa su i oni odmah po razbijanju Jugoslavije srpskom jeziku, koji se dotada zvao srpskohrvatski, promenili naziv u "bosanski jezik". Tako je srpski jezik, preko prelaznih termina hrvatski ili srpski i srpskohrvatski ili hrvatskosrpski, na kraju ovog veka dobio tri nezavisna naziva: srpski, hrvatski i bosanski jezik.

U dva od tri naziva izgubljena je terminološka veza sa srpskim jezikom, pa to služi, navodno, kao vrhovni dokaz za proglašenje tih jezika posebnim jezicima. I Hrvati i bosanski muslimani nastoje da naprave što više diferencijalnih crta "svojih jezika" prema srpskom jeziku, kako bi preko njih pokušali da dokazu kako ti "jezici" ne samo da ne potpadaju pod srpski jezik već da nisu nikad ni proistekli iz srpskog jezika. Ta njihova nastojanja, koja se ne zasnivaju ni na kakvim naučnim činjenicama, krivotvore sliku o karakteru i statusu srpskog jezika.


Izdvajanja "književnih jezika" na konfesionalnoj osnovi

U Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, koja je bila stvorena 1918. godine, smatrano je da srpskohrvatskim jezikom govore samo dva naroda: Srbi i Hrvati (po drugoj koncepciji, jedan dvoimeni narod: Srbo-Hrvati). U novoj (Titovoj) Jugoslaviji zastupano je gledište da srpskohrvatskim jezikom govore tri naroda: Srbi, Hrvati i Crnogorci (a od 1967. i četvrti "narod": Muslimani). Verska pripadnost ne može da bude jezička diferencijalna crta, a upravo je verska pripadnost iskorišćena za razbijanje jedinstvenog (višekonfesionalnog) srpskog naroda na veštačke versko-teritorijalne zajednice.

Teza o tome da narodi stiču identitet po veri a ne po jeziku, koja je suprotna Vukovoj tezi, nije prihvacena nigde u Evropi. Pošto se ona nametala više od jednog veka (a u Titovoj Jugoslaviji i sredstvima države), urodila je plodom: katolički deo populacije koja govori štokavskim narečjem kroatiziran je i državnom idejom vezan za etničke Hrvate, to jest čakavce, i za kajkavce, a muslimanski deo populacije proglašen je za poseban narod. Tako se desilo da se na verskoj osnovi populacija jednog jezika podeli na tri "naroda".

Program izdvajanja "književnih jezika" na konfesionalnoj osnovi odražen je i u Dejtonskom sporazumu (1995), koji ima četiri ravnopravna teksta, od kojih je jedan na engleskom a tri na srpskom jeziku, s tim što se srpskim jezikom u tom dokumentu smatra samo ekavska ćirilička varijanta dok se dve ijekavske latiničke varijante srpskog književnog jezika u njemu nazivaju "hrvatskim" odnosno "bosanskim" jezikom.



SRPSKI JEZIK I NJEGOVE VARIJANTE

Srpski jezik, sa dijalektima koji mu genetski i strukturno pripadaju, centralni je južnoslovenski jezik, na osnovu kojeg je Vuk Stefanović Karadžić kodifikovao (savremeni) srpski književni jezik.

U porodici slovenskih jezika srpski se izdvaja sposobnošću regeneracije jotovanja kao praslovenske jezičke pojave.

Po vokalskom sistemu srpski jezik je jedinstven, ali se s obzirom na različite reflekse praslovenskog vokala "jat" u njemu razlikuju tri izgovora: ijekavski ili južni, ekavski ili istočni i ikavski ili zapadni.

Srpski jezik ima melodijski ili muzički akcenat, kao i praslovenski. Novoštokavski prozodijski sistem, na čijoj osnovi je stvoren srpski književni jezik (sve njegove izgovorne, grafijske i konfesionalne varijante), sa dva uzlazna i dva silazna akcenta i razlikovanjem posleakcenatske dužine, jedinstven je i u slovenskom i u indoevropskom svetu.

Srpski književni jezik i danas, kao i u Vukovo doba, jeste jezik svih štokavaca, jer je štokavsko narečje svojom celinom srpsko i ono obuhvata tri versko-kulturne zajednice srpskog naroda. Na tom jeziku ispevane su srpske narodne pesme, napisan Njegošev "Gorski vijenac", preveden Stari i Novi zavet (Biblija) i stvorena novija umetnička književnost.

Savremeni srpski jezik upotrebljavaju i Srbi katoličke i Srbi muslimanske veroispovesti kao svoj književni jezik. Taj jezik je bio i ostao po svom gramatičkom i glasovnom sistemu jedan i jedinstven srpski jezik – kako ga je Vuk kodifikovao.

Današnji srpski književni jezik ima dva književna izgovora: ijekavski i ekavski. Ta osobina je imanentna crta srpskog književnog jezika i kod samih pravoslavnih Srba, pa niti je bila niti može biti diferencijalna crta prema "hrvatskoj" (katoličkoj) i "bošnjačkoj" (islamskoj) varijanti srpskog književnog jezika.

Ijekavska izgovorna varijanta srpskog književnog jezika u redakciji Vuka Karadžića prihvaćena je sredinom XIX veka u Hrvatskoj, što su Hrvati iskoristili da opravdaju uvođenje dvočlanog naziva za srpski jezik (takozvani "hrvatski ili srpski jezik"). U novije vreme, međutim, sve više se propagira jekavska izgovorna varijanta, koja se zasniva na činjenici da najbliži srpski ijekavski govori (govori Like i Korduna) imaju jednosložni ije-refleks dugog jata (to jest, neslogovno i i dugo je umesto ije). Jekavska izgovorna varijanta srpskog književnog jezika razlikuje se samo u izgovoru reči tipa lijepo, mlijeko, vrijeme – daje se prednost jednosložnom ije-izgovoru, dok se u pisanju ne razlikuje od ijekavske (u oba slučaja se pise: lijepo, mlijeko, vrijeme).

Srbi pravoslavne veroispovesti (u Srbiji, Crnoj Gori i Republici Srpskoj, kao i u Slavoniji i Srpskoj Krajini i drugde u svetu), bez obzira na to da li se služe ijekavskom ili ekavskom izgovornom varijantom, da li pišu ćirilicom ili latinicom, svoj književni jezik zovu srpski (književni) jezik.

Srpski jezik se podudara sa štokavskim narečjem. Kao što nije bilo Hrvata i Slovenaca štokavaca, tako nije nikada bilo ni Srba čakavaca niti kajkavaca. Ni danas nema Srba neštokavaca, a većinu Nesrba štokavaca čine prevereni Srbi.

Srbi katoličke verske pripadnosti služe se ijekavskom varijantom srpskog književnog jezika (ijekavskog i jekavskog izgovora) i uglavnom latiničkim pismom uz neke veštački nastale kovanice i niz leksičkih i onomastičkih pozajmica proisteklih iz latinskog jezičkog posredništva. Ijekavskom varijantom srpskog književnog jezika služe se i etnički Hrvati (čakavci) i žitelji istorijskog Slovinja (kajkavci, koji se danas takođe zovu Hrvatima), ali njima taj jezik nije maternji. Evidentan je, prema tome, nesklad između formalnog imena "hrvatskog književnog jezika" i stvarne etničke pripadnosti. Takozvani hrvatski književni jezik jeste zagrebačka varijanta srpskog književnog jezika.

I Hrvati imaju svoj izvorni jezik koji ih razlikuje od drugih naroda (čakavsko narečje). Hrvati su, međutim, od XIX veka odnegovali obimnu literaturu na srpskom književnom jeziku.* Ono što se sada naziva "hrvatskim jezičnim izrazom", pa čak i "hrvatskim jezikom" može u naučnom smislu da se prihvati samo kao jedna varijanta srpskog književnog jezika.

Srbi islamske verske pripadnosti služe se ijekavskom varijantom srpskog književnog jezika, uz neznatan broj reči orijentalnog porekla pomoću kojih žele da naglase kulturnu posebnost, ali svoju varijantu knjizevnog jezika (od poslednje decenije XX veka) etnički netačno nazivaju "bosanski književni jezik". S obzirom na nesklad između formalnog imena i stvarne pripadnosti, takozvani "bosanski književni jezik" jeste sarajevska varijanta srpskog književnog jezika.

Islamizirani delovi populacije koja vekovima govori srpskim jezikom, naročito u Raškoj, kao i na Kosovu i Metohiji, izgradili su kao verske zajednice neke osobenosti u svom jezičkom izražavanju a nikako poseban jezik.



PISMO

Srpski književni jezik ima dva ravnopravna pisma: ćirilicu i latinicu. Srbi su kulturni baštinici staroslovenske pismenosti i njenih azbuka, a staroslovenska glagoljica i ćirilica srpska su istorijska pisma.

Na temeljima hiljadugodišnje srpske i slovenske ćiriličke pismenosti Vuk Stefanović Karadžić je stvorio nacionalno fonetsko pismo – srpsku ćirilicu, koja je stožerna vertikala srpskog duhovnog, kulturnog i istorijskog identiteta.

Srbi imaju i svoje drugo pismo: Vukovoj ćirilici prilagođenu srpsku latinicu. Upotreba pisma nije nacionalna diferencijalna crta – pa je latinica sastavni deo srpske kulture.



SRPSKI KULTURNI PROSTOR

Srpska kultura i jezik čine srpski duhovni prostor koji je jedinstven i nedeljiv. On obuhvata – uz manastire, crkve, grobišta, rane štamparije i štampane knjige, kartografiju, natpise i zapise, povelje i privilegije, letopise i druge rukopisne knjige – i srpski književni i govorni jezik štokavskog narečja, oba izgovora. Srpskoj duhovnoj baštini pripadaju nauka i umetnost pisaca iz rasejanja (dijaspore).

Sve što je do ilirskog pokreta i programirane kroatizacije katoličke populacije srpskog govornog jezika napisano štokavskim narečjem pripada srpskoj književnosti. Nerazdvojni deo srpske književnosti su slavonska, primorska, dubrovačka odnosno dalmatinska štokavska književnost.

Književnost franjevaca u Bosni i Slavoniji, koji su pisali srpskim jezikom, prirodni je deo književnosti srpskoga jezika. Opšti stav, po kojem se kultura, kao i narod, određuje prema jeziku a ne prema veri nije svojstven samo Vukovom vremenu već je to stanovište koga se i danas pridržavaju svi evropski narodi.

Narodna poezija i proza stvoreni na srpskom jeziku sastavni su deo srpske književnosti. Ta književnost je nastala pre nego što je znatan deo štokavaca katoličke veroispovesti kroatiziran. U srpskoj narodnoj književnosti gotovo da nema primera podele hrisćana na pravoslavne i katolike. Tvorevine muslimana na srpskom jeziku razlikuju se donekle po motivima, ili tački gledišta, od tvorevina hrisćana, ali se one s pravom, kao i u prošlosti, mogu tretirati kao dela etničkih Srba muslimanske veroispovesti.

Druge umetnosti, kao i sve oblasti nauke i kulture, nastale na etničkim prostorima srpskoga jezika do programirane kroatizacije Srba katolika, moraju se smatrati sastavnim delom srpske umetnosti, nauke i kulture. Umetnost i kultura koju su stvarali Srbi katoličke veroispovesti posle programirane kroatizacije, kao i umetnost i kultura koje su stvarali Srbi muslimanske veroispovesti, sastavni su deo i srpske kulture.



JEZIČKO ZAKONOPRAVILO SRPSKOGA NARODA

Učenje o srpskom narodu i njegovom jeziku, o srpskom književnom jeziku i njegovim varijantama, o srpskim pismima, o preveravanju (prozelitizmu), o srpskoj književnosti, umetnosti i kulturi (u najširem značenju) – izloženo u "Slovu o srpskom jeziku" – cini Jezičko zakonopravilo srpskoga naroda, koje potpisaše i potvrdiše srpski filolozi i pisci.



Beograd, na Spasovdan 1998 (7506).

dr Vera Bojić
mr Mirjana Vlajisavljević
Predarag R. Dragić Kijuk
dr Dragoljub Dragojlović
Milorad Đurić
prof. dr Miloš Kovačević
Žarko Komanin
Zoran Kostić
Vojislav Lubarda
prof. dr Radmilo Marojević
prof. dr Petar Milosavljević
Slobodan Rakitić
Tiodor Rosić
prof. dr Božo Ćorić
mr Mihajlo Šćepanović

* Pod papskom dirigentskom palicom njegova zagrebačka ekspozitura sa Štrosmajerom na čelu nameće malobrojnijoj čakavsko-kajkavskoj pastvi štokavski srpski jezik pod nazivom "hrvatski ili srpski" sa pretenzijom zahvatanja etničkih Srba i njihove teritorije pod kapu rimskog pape. Kasnije slede dirigovane formule tipa:

1. ako si katolik onda si Hrvat
2. ako si pravoslavac u Hrvatskoj, onda si pravoslavni Hrvat, a pošto si Hrvat postaćeš katolik itd.
3. kao Hrvat ne možeš ni na koji način postati ni Srbin, a ni pravoslavac

ZAKONOPRAVILODAVCI

Sada već famozno "Slovo o srpskom jeziku" počinje napomenom da je "doneto nakon naučne rasprave a na inicijativu Svetskog sabora Srba". Završava se gromkom rečenicom: "Učenje o srpskom narodu i njegovom jeziku... izloženo u 'Slovu o srpskom jeziku' – čini Jezičko zakonopravilo srpskoga naroda, koje potpisaše i potvrdiše srpski filolozi i pisci. Beograd, na Spasovdan 1998 (7506)."

Slede potpisi, po azbučnom redu: dr Vera Bojić, mr Mirjana Vlaisavljević, Predrag R. Dragić Kijuk, Milorad Đurić, prof. dr Miloš Kovačević, Zoran Kostić, prof. dr Radmilo Marojević, prof. dr Petar Milosavljević, Slobodan Rakitić, Tiodor Rosić, prof. dr Božo Ćorić i mr Mihailo Šćepanović. Naknadno su im se priključili i dr Dragoljub Dragojlović, Žarko Komanin i Vojislav Lubarda.

Na ovo poslednje pitanje potpisnici "Slova" će vam odgovoriti da su sve pomenute ustanove, verovali ili ne, izdajničke, antisrpske i da (kako napisa g. Tiodor Rosić u "Demokratiji") "sprovode hrvatski filološki program". Dokaz je u tome što su se, po objavljivanju "Slova" u "Politici", sastale dve komisije Odbora za standardizaciju i odlučno osudile taj tekst. U njihovom saopštenju se ukazuje na krupne naučne greške u "Slovu". Ističe se da su među potpisnicima svega četiri profesora i da se "niko od njih nije bavio konkretnim naučnim istraživanjima u tematskoj oblasti 'Slova'". Upozorava se, najzad, da će neprijatelji srpskog naroda biti "presrećni što im je iz čista mira poklonjen tako bogat zalogaj".

Kako reče u prošlom broju NIN-a Ognjen Pribićević, viši naučni saradnik Instituta društvenih nauka, "svidelo se to nekome ili ne, dominantna ideologija srpskog društva danas je primitivizam". Zato propovednici primitivnog i zadrtog jezičkog nadripatriotizma imaju i pare i vlast za sobom. Promovišu se na sve strane, nastupaju sve agresivnije. Meni je, posle rasprave na televiziji, potpisnik Slova g. Tiodor Rosić, rekao: "Oduvaćemo mi vas!* Sve ćemo posmenjivati, u Institutu i drugde!" Sprema li se to u Srbiji neki novi makartizam?

Po svemu sudeći – sprema se. Zato bismo opreznijim čitaocima savetovali, bezbednosti radi, da zaborave sve što su u školi učili i bace se na proučavanje "Slova". Tu će otkriti jednu novu i originalnu "teoriju zavere". Sve je, navodno, počelo u godini Vukove smrti, 1864, kada je Vatroslav Jagić, "sprovodeći katolički filološki program", napisao da Hrvati i Srbi imaju zajednički jezik. Tu katoličku podvalu potom su, zamislite, glatko progutali svi srpski pravoslavni naučnici, od Daničića, preko Belića i Stevanovića, pa sve do Milke i Pavla Ivića i drugih naših savremenika. Srećom, eto, u godini 1998. (ili 7506, za one kojima je lakše da računaju po vizantijskom kalendaru) pojavili su se Vera Bojić, Mirjana Vlaisavljević, Dragić Kijuk i drugi naučni giganti, da nas izvuku iz vekovne zablude!

"Slovo" nas uči da su pravi Hrvati isključivo čakavci, možda i kajkavci (mada se o ovim drugima nista određeno ne kaže). Štokavci su svi odreda Srbi, s tim što mogu biti "Srbi katoličke verske pripadnosti" (od kojih su mnogi dosad smatrani Hrvatima) ili "Srbi islamske verske pripadnosti" (dosad nazivani Muslimani ili Bošnjaci). Crnogorci? Crnogorci ne postoje. Sva ostvarenja umetnosti, nauke i kulture nastala na prostorima gde se govori štokavski "moraju se smatrati sastavnim delom srpske umetnosti, nauke i kulture". Otuda i sve ono što se dosad nazivalo hrvatskom književnošću (osim čakavske) zapravo je "književnost katoličkih Srba", kako je ozakonjeno i novim statutom Filološkog fakulteta.

"Zakonopravilodavci" ne uviđaju da nastojanjem da u nauku uvedu parolu "Srbija do Tokija" čine medveđu uslugu sopstvenom narodu. Ne shvataju da ni Alija ni Franjo neće priznati da su Srbi, niti ih mi želimo za zemljake. Ne razmišljaju o zaključcima koji logično proističu iz njihove teorije, a na koje se ukazuje u saopštenju Odbora: da je Ante Pavelić (štokavac) bio Srbin, da su Srbi samogenocidan narod, da su u Bosni ratovali Srbi sa Srbima**. Ako se u svetu poveruje da su "Slovo" zaista pisali "srpski filolozi i pisci" (kaže se u saopštenju), "zaključiće se da smo nepopravljivo zaslepljeni nacionalnom strašću i ujedno neznalice". Poslednji je čas da se takva bruka spreči.

* Rečenica u orginalu g. Klajna glasi: Potpisniku ovih redova, posle rasprave na televiziji, g. Tiodor Rosić je rekao: "Oduvaćemo mi vas!

Početkom avgusta 1998. u listu Politika objavljen je u dva nastavka (1. i 8. avgusta) tekst naslovljen kao Slovo o srpskom jeziku, a zamišljen kao deklaracija kojom potpisnici saopštavaju javnosti izvesne svoje, prema njihovom mišljenju, sveobavezujuće odluke. Tekst „deklaracije” ne bi zasluživao pažnju da nije propraćen tolikom medijskom podrškom da bi u velikom delu javnosti mogao stvoriti utisak kako su ekstremni stavovi potpisnika teksta tačni, kako oni otkrivaju dugo sakrivanu istinu o srpskom jeziku, i kako su generacije srpskih filologa, od Vukovih saradnika do danas, svesno ili nesvesno radile na štetu srpskih nacionalnih interesa. Da bi se dobronamernima a manje upućenima u pitanja istorije srpskog književnog jezika pomoglo da odvoje objektivne činjenice od poluistina i netačnosti, neophodno je ipak objašnjavati o kakvom tekstu je reč i kakva se velika šteta njime nanosi srpskoj kulturi.

Prvo i do sada najiscrpnije objašnjenje dato je u saopštenju Odbora za standardizaciju srpskog jezika U odbranu dostojanstva srpske nauke (Politika, 15. avgusta), u kojem je jasnim jezikom i precizno navedenim činjenicama pokazano da su polazne teze potpisnika „deklaracije” o srpskom jeziku netačne, a njihovi zaključci i zahtevi po srpsku filologiju vrlo štetni iz najmanje dva razloga. Sa jedne strane, „deklaracijom” se današnja srpska filologija teško kompromituje u svetu proglašavanjem tuđih kulturnih tekovina srpskim, a, sa druge, rad niza generacija srpskih filologa od Vukovih vremena do danas njome se blati kao politički korumpiran i bez naučne vrednosti. Pri tome manji broj uglavnom osrednjih ili nepoznatih pisaca i filologa predstavlja „deklaraciju" kao tekst iza kojeg stoji ili treba da stoji cela srpska filologija.

Pošto saopštenje Odbora povodom „deklaracije” nije moglo doći do svih zainteresovanih, niti su u saopštenju mogla biti podrobnije razmotrena sva sporna mesta u njoj, a potpisnici je u medijima široko propagiraju trudeći se da intenzitetom emocija i učestalošću oglašavanja nadoknade nedostatak argumenata, neophodno je i dalje ukazivati na pogubne posledice koje bi taj tekst mogao imati ako bi srpska intelektualna javnost, ili njen veći deo, iza „deklaracije” zaista stala. U ovom osvrtu na „deklaraciju” zadržaću se, prvo, na problematičnostima njene forme, a zatim i njenog sadržaja, kao i ciljeva sa kojima je napisana.

Forma „deklaracije" i njenog predstavljanja javnosti. „Deklaraciju” je potpisalo 12 filologa i književnika (njima su se kasnije priključile još tri osobe), od kojih su samo trojica univerzitetski profesori — lingvisti, a nijedan se nije istraživački bavio istorijom srpskog jezika.

Iako „deklaracija” po stilu i sadržaju ne predstavlja više od lošeg novinskog teksta, inicijatori joj radi veće težine daju arhaično-poetski naziv „slovo”, koriste neprimereno arhaizirani jezik (pored ostalog, nazivajući sasvim besmisleno svoj tekst zakonopravilom, što je inače termin crkvenog prava), megalomanski datiraju tekst godinom 7605. od stvaranja sveta (kao da su napisali srednjovekovni letopis), i pošto je tekst žalosno kratak za ambicije autora, pakuju ga u oblik retko luksuzne knjižice u kojoj se isti tekst od oko 300 redaka više puta ponavlja na raznim jezicima. Za tiraž od 300.000 primeraka morali su imati neobično darežljivog i za uspeh poduhvata zainteresovanog mecenu. „Deklaracija" je dobila udarno mesto u Politici i promociju u Udruženju književnika Srbije.

Iako je „deklaracija” providno kvazinaučan tekst, neki mediji su je faktički reklamirali organizujući diskusije u kojima je potpisnicima dozvoljavano da u formi tobožnjeg sučeljavanja dva stava jednake težine govore neuporedivo više od kompetentnih lingvista koji su ukazivali na štetnost „deklaracije”, da dugim uvodima i opširnim digresijama o stvarima koje nisu sporne skrenu pažnju slušalaca i gledalaca sa problematičnih teza, ili da jednostavno prekidanjem i nadvikivanjem, pa i vređanjem, onemoguće sagovornika da kaže ono što im ne bi išlo u prilog.

Sadržaj „deklaracije”. „Deklaracija” predstavlja mešavinu, sa jedne strane, poznatih činjenica, a sa druge — različitih poluistina, neistina pa čak i obmana. Problemi „deklaracije” sa naučno osvetljenim činjenicama podrobnije su razmotreni u saopštenju Odbora za standardizaciju srpskog jezika pa ih zato ovde ne treba sve ponovo razmatrati. Zato ću se zadržati samo na nekima od njih, i na nekima od onih koji u saopštenje Odbora zbog ograničenog prostora nisu ušli.

Jedna od glavnih teza u „deklaraciji” jeste da je srpski kulturni prostor nedeljiv. To zaista lepo zvuči i izgleda sasvim prihvatljivo u duhu onoga „tuđe nećemo — svoje ne damo”. Treba ipak imati u vidu da je izraz „kulturni prostor” metafora koja znači jednostavno „kultura”. Kulturni prostor nije nešto kao stambeni prostor ili državna teritorija pa da uz male izuzetke ima samo jednog vlasnika. Da li zaista postoje etnički čiste nacionalne kulture i jezici koji bez ostatka pripadaju samo jednom narodu? U nauci je odavno poznato da tako nešto ne postoji, osim možda u nekim zabitim uglovima planete, gde po džunglama lutaju i od svih beže neka mala i sama sebi dovoljna plemena. Da li nam se „deklaracijom” taj put predlaže? I kulture i jezici svuda u svetu se dodiruju, mešaju, sukobljavaju i uzajamno obogaćuju. Zatvorene kulture se suše i nestaju. Naravno, treba znati šta je u svojoj kulturi i jeziku izvorno, a šta je kada i kako došlo sa strane, šta u svojoj i u drugim kulturama valja, a šta nije dobro, treba imati zdravu meru otvorenosti koja neće biti na štetu negovanja nacionalnog identiteta, a kloniti se ksenofobičnog zatvaranja pred drugim jezicima i kulturama. U lingvističkoj teoriji odavno je razvejan mit o čistim jezicima, koji zapravo nikad nije ni imao pristalice od naučnog imena. U svakom jeziku postoji izuzetno mnogo elemenata drugih jezika. Nije malo ni jezika koje „deli” tj. istovremeno koristi više naroda, a primeri za to najpre se mogu naći među najvećim jezicima. Zatvaranje, podozrivost, jezičko čistunstvo, nipodaštavajući i agresivan odnos prema okolini prvi su simptomi da je neko društvo na putu da oboli od paranoičnog ponašanja i opsednutosti jednom idejom, što se u najgorim slučajevima završava autoritarnom ili čak rasističkom organizacijom takvog društva.

Ima li čega takvog u „deklaraciji” o srpskom jeziku? Ima. Polazeći od realnih velikih iskušenja na kojima su danas srpski narod i srpska kultura, autori „deklaracije” nude objašnjenje za to: prvo, u tezi o jednom i po veku izdaje u srpskoj filologiji, koju su oni otkrili i koju će oni uništiti; drugo, u tezi o nedeljivosti srpskog jezika i srpske kulture, tj. o neophodnosti da se „vaspostavi” etnički čista čitava srpska kultura i svekoliki srpski jezik; treće, u tezi da iza autora „deklaracije” stoje svi osim šačice filoloških izdajnika, zbog čega filološki narod mora da zbije redove oko svojih filoloških vođa R. Marojevića i M. Kovačevića. (Bilo bi tragično ako bi put kojim bi srpsku filologiju hteli da vode potpisnici „deklaracije” postao prototip puta kojim bi ovu zemlju vodili oni što su „deklaraciji" dali tako jaku medijsku podršku.)

Verovatno najviše pažnje u vezi sa „deklaracijom” izazivaju nazivi jezika: srpski, hrvatski, bošnjački, za šta postoje i vrlo praktični razlozi (simptomatično je da pokušaje stvaranja crnogorskog jezika potpisnici i ne pominju). Zbog ograničenog prostora zadržaću se ovde samo na nazivima srpski jezik i hrvatski jezik. Teza potpisnika jeste da savremeni hrvatski književni jezik treba smatrati i zvati srpskim jezikom, a književnost stvorenu u Hrvatskoj na tom jeziku srpskom književnošću.

Posmatrani sociolingvistički, savremeni srpski i savremeni hrvatski jezik su dve zasebne političke realnosti. Niko ne može u jednoj državi da određuje kako će se zvati jezik koji se govori u drugoj državi, ma šta o tom jeziku mislio, niti da negira realnost da je u toj drugoj državi i službeni i narodni naziv jezika drukčiji od onog za koji neko izvan nje misli da je jedino umestan naziv.

Posmatrano lingvistički, u sinhronijskoj ravni, savremeni srpski i hrvatski književni jezik u strukturi i inventaru jedinica tako se malo razlikuju da faktički predstavljaju dve varijante istog jezika. Zato je razumljivo što lingvisti i danas, neretko, pored naziva srpski jezik ili hrvatski jezik, koriste i nazive srpskohrvatski jezik ili hrvatskosrpski jezik kao lingvističke nazive jezika.

Posmatrane lingvistički, ali u istorijskoj ravni, stvari stoje nešto drukčije. Hrvati su pre više od sto godina prihvatili Vukov model novoštokavštine ijekavskog izgovora za svoj književni jezik iako je ona do tada među Hrvatima (uključujući pokatoličene Srbe) bila srazmerno vrlo slabo zastupljena (prema čakavskom, kajkavskom i štokavskom ikavskom), dok je kod Srba novoštokavski dijalekat ijekavskog izgovora bio (i danas je) vrlo rasprostranjen (pored novoštokavskog ekavskog, ili arhaičnih štokavskih govora). Hrvati su zatim svoje najbolje gramatike i rečnike krajem 19. veka dobili prevashodno na korpusu srpske (narodne) književnosti. S obzirom na to ima dosta osnova da se hrvatski književni jezik u nastajanju, razvoju i „završnoj" stilizaciji vidi umnogome kao varijanta srpskog jezika, svakako više nego što bi se moglo tvrditi obrnuto.

Međutim, pored neophodnosti da se jezička situacija u prošlosti ne poistovećuje sa ovom u sadašnjosti (što je jedan od opštepoznatih principa lingvističke analize) u jezičkom, kulturnom i etničkom razgraničavanju neobično je važno imati smisla za poštovanje prelaznih oblika u jezicima i kulturama, ali i među njima. U dijalektologiji je poznat fenomen prelaznih dijalekata, a u književnosti i u nauci mnogo je primera kada isti pisac ili naučnik pripada dvema kulturama. Da li je veliki poljski lingvista francuskog prezimena Jan Boduen de Kurtene manje Poljak zato što je skoro ceo radni vek proveo na ruskim univerzitetima? Da li je Ivo Andrić manje srpski pisac (bosanskokatoličkog porekla) zato što je tako mnogo i dobro pisao i o bosanskim muslimanima na jeziku kojim i oni govore? Da li Meša Selimović pripada isključivo srpskoj kulturi zato što je starinom i nacionalnim osećanjem bio Srbin? Odgovori na ova i slična pitanja jesu, naravno, negativni. Zato je i teza o nedeljivosti srpske kulture (kao i ruske, nemačke itd.) jednako promašena i u lingvističkom i u širem kulturnom smislu.

Isto odsustvo osećaja za složenost odnosa između jezika i nacije potpisnici „deklaracije” pokazuju kada tvrde da se nacije svuda određuju prema jeziku. Nacionalni identitet čine mnoga obeležja od kojih je jezik jedno od važnijih, ali nikako jedino, niti obavezno ili presudno obeležje. Primeri dvaju naroda koji govore istim jezikom toliko su poznati da ih je gotovo suvišno navoditi (recimo, Nemci i Austrijanci, Englezi i Amerikanci itd.). Ni tu ne treba zanemariti mnoštvo prelaznih oblika na mapi nacionalne izdiferenciranosti niti činjenicu da je promena veroispovesti ili zemlje i govorne sredine obično samo prvi a ne jedini korak ka promeni osećanja nacionalne pripadnosti itd.

Cilj „deklaracije". Potpisnici „deklaracije” o srpskom jeziku kažu da tim tekstom „vaspostavljaju” istinu o srpskom jeziku i srbistiku kao nauku o tom jeziku. Da li je tako? Kao što je ovde pokazano kroz razmatranje nekoliko glavnih teza „deklaracije”, i kao što se iscrpnije dokazuje u saopštenju Odbora za standardizaciju srpskog jezika, nije tako. Da bi se nazvali najvećim borcima za istinu, potpisnici „deklaracije” su izmislili zaveru, da bi se proglasili najvećim rodoljupcima, oni su izmislili izdaju, a da bi ustvrdili da oni prvi posle Vuka predstavljaju pravu nauku o srpskom jeziku, sve između njih i Vuka objavili su naučno bezvrednim. Pošto to, kao što je pokazano, nije tačno, postavlja se pitanje šta se „deklaracijom” stvarno želi postići? Put ka odgovoru na to pitanje može ukazati poznato protivpitanje: Kome je to u interesu? (Cui prodest?)

Iako bi se moglo prvo pomisliti da to odgovara onima koji ne žele dobro srpskoj kulturi nego se raduju njenom kompromitovanju, ne izgleda verovatno da je „deklaracija” delo nekakve spolja organizovane antisrpske „zavere” u kojoj su potpisnici „deklaracije” njeni svesni ili nesvesni realizatori. Više je mogućno drugo — da je nekim političkim snagama u zemlji u interesu da se borba za srpske nacionalne interese maksimalno iskompromituje njenim dovođenjem do ekstrema i apsurda. Najviše je mogućno treće (a ne isključuje prethodno) — da je „deklaracija” o srpskom jeziku žalostan plod bolesnog uma koji je, koristeći trenutnu jaku političku podršku, okupio oko sebe grupu ljudi željnih da se u naučnim ustanovama i kulturi domognu pozicija do kojih u normalnim okolnostima ne bi mogli doći. Pošto su očigledno već dobili prećutnu ali slabo prikrivanu podršku dela medija (i njihovih vlasnika), prionuli su na posao da ubede javno mnjenje u svoju spasilačku misiju i tobožnju političku korumpiranost najboljih imena današnje srpske filologije, kako bi u sledećoj fazi mogli da pređu na kadrovske čistke i definitivno se ustoliče kao vrhovni ideološki žreci u filološkim pitanjima.

Sve je to već viđeno u mnogo širim razmerama, u vreme marizma (sovjetske lingvistike Staljinovih vremena). Žalosna činjenica da se danas i ovde u tragičnom i karikaturalnom obliku pokušava nešto slično, i da se može naći grupa ljudi koja je spremna da u tome učestvuje, još je jedna potvrda duboke krize u kojoj se ovo društvo nalazi. Nadajmo se da to ipak neće moći da ode dalje od pokušaja. Ipak, da bi se već učinjena ogromna šteta što pre lokalizovala, potrebno je obmane „deklaracije” činjenicama razobličavati. Ovo je samo još jedan skroman prilog tome.

Duboko zabrinuti zbog štete koju će srpskom nacionalnom interesu naneti Slovo o srpskom jeziku, objavljeno u Politici od 1. i 8. avgusta 1998. godine, sastali su se 11. avgusta 1998. godine u Beogradu prisutni članovi dveju nadležnih komisija Odbora za standardizaciju srpskog jezika, Komisije za istoriju jezičkog standarda (prof. dr Aleksandar Mladenović, dopisni član SANU, mr Branislav Brborić, prof. dr Slavko Vukomanović, doc. dr Brankica Čigoja, mr Miloš Luković i prof. dr Svetozar Stijović) i Komisije za odnose s javnošću i rešavanje neodložnih pitanja (akademik Pavle Ivić, mr Branislav Brborić, prof. dr Novica Petković, prof. dr Slobodan Remetić i dr Drago Ćupić), — s namerom da ublaže štetne posledice koje će taj proglas izazvati. S te sednice poteklo je saopštenje koje sledi.

U Slovu o srpskom jeziku pominje se više dobro poznatih istina, koje je srpska nauka tokom poslednjih tridesetak godina utvrdila, branila i odbranila od grubih napada bivše državne i partijske birokratije, pre svega zagrebačke, i od ozlojeđenih kritika hrvatskih kolega. Odbrana je tada bila uspešna zato što su se stavovi zasnivali striktno na činjenicama. Međutim, pisci Slova izašli su daleko izvan granica istinitog. Tu počinju problemi.

„Srpskim jezikom su govorili i govore etnički Srbi sve tri veroispovesti — pravoslavne, rimokatoličke i islamske.” Tu su stavljene u istu ravan međusobno nesamerljive količine. Danas nigde ne postoji katolička ili muslimanska populacija koja bi sebe smatrala srpskom. U najboljem slučaju postoje takvi malobrojni pojedinci, mahom intelektualci, koji se izdižu iznad shvatanja što gospodari u široj narodnoj masi.

„Sve do druge polovine XIX veka u slavistici je važio opšti stav da Srbi i Hrvati imaju posebne jezike. Taj stav, između ostalih, zastupali su Dobrovski, Kopitar, Šafarik, Miklošić a najpreciznije ga je formulisao Vuk Stefanović Karadžić.” Krupna je pogreška oslanjati se danas na stavove autora iz prve polovine XIX veka. Tadašnja shvatanja prevladana su dvostruko, promenom stanja u realnom životu i razvojem naučne metodologije, i nije čudo što su napuštena već u drugoj polovini istog veka. Uostalom, i u prvoj polovini bilo je i drukčijih glasova, delimično baš u spisima istih autora (Kopitar 1822, Šafarik 1826. implicitno). Termin „srpskohrvatski” javio se kod Jakoba Grima 1824, a kod Kopitara 1836 („ilirski dijalekat, tačnije srpskohrvatski ili hrvatskosrpski”). Sam Vuk je 1850. potpisao stav da „jedan narod” (tj. Srbi i Hrvati) „treba jednu književnost da ima”.

„Vuk je […] po jezičkom kriterijumu dokazao da su svi štokavci Srbi.” Vuk je o tome pisao 1849. godine; međutim, godine 1861, pritešnjen argumentima druge strane, on popušta: „onda se zasad u ovome ništa drugo ne može učiniti nego da se dijelimo po vjeri”. Tada su, međutim, stvari u realnom životu stajale sasvim drukčije nego danas. Moderne nacije još nisu bile formirane i većina štokavaca katolika nije imala ni srpsko ni hrvatsko opredeljenje. Vuk se nadao da će oni na osnovu jezičke bliskosti prići Srbima, ali su se oni, pod uticajem katoličke crkve, koju je prost narod bez pogovora slušao, počeli okretati Hrvatima. To je omogućeno veštim potezom Zagreba, koji je napustio kajkavski književni jezik, zamenjujući ga štokavskim. Dotad jezički razjedinjeni, katolici su se čvrsto ujedinili pod hrvatskim imenom u monolitnom književnom jeziku. Čakavci i kajkavci su primili štokavsko narečje, a ikavci i ekavci ijekavski izgovor.

„Tek od formiranja Ilirskih provincija pod Napoleonom ilirsko ime počinje da se koristi za Slovence i Hrvate.” Pisci ove rečenice pokazali su neshvatljivo nepoznavanje činjenica i pogrešili su za više od dva stoleća. Ilirske provincije su formirane 1806, a još 1592. Jeronim Megiser primenjuje naziv „ilirski” na slovenačku i hrvatsku jezičku materiju. Jezuita Bartol Kašić objavljuje 1604. po nalogu Rima poznatu gramatiku „ilirskog jezika”. Ceo XVIII vek ispunjen je novim delima koja u naslovu nose ilirsko ime. To ime nosi i veliki rečnik kajkavca Ivana Belostenca, objavljen 1742.

„Sa etničkim granicama srpskog naroda podudaraju se jezičke granice srpskog jezika (štokavskog narečja).” Ovo znači, pored ostalog, da u Bosni i Hercegovini, gde su svi štokavci, i nema nikoga osim Srba. Srbin je Izetbegović, Srbin je Zubak, i svi ostali, na sve tri strane. Pripadnici istog naroda borili su se među sobom ogorčeno i nepoštedno od 1992. do 1995. Doduše, Hrvati i Muslimani nisu znali da su Srbi, sada ih autori Slova o tome poučavaju. I većina ustaša, među njima i sam poglavnik Ante Pavelić, bili su štokavci, pa su, po autorima Slova, i oni Srbi, i po zavičajnom dijalektu i po književnom jeziku. Srbi su u stvari, implicitna je poruka „Slova”, samogenocidan narod, jer ono što su činile ustaše pravoslavnim Srbima nigde na svetu nije činio neki deo jednog naroda svojim sunarodnicima. Naravno, Slovo neće nijednog Hrvata niti Bošnjaka uveriti u to da je Srbin, tim pre što ne pruža nikakvih argumenata za to. Daće, međutim, mnogo povoda da nam se prebaci grabljivost, pokušaj da prisvojimo tuđe. Biće to nov prilog satanizaciji Srba.

„Teza o tome da narodi stiču identitet po veri, a ne po jeziku, koja je suprotna Vukovoj tezi, nije prihvaćena nigde u Evropi.” Severna Irska je u Evropi; protestanti su tamo Englezi, a katolici Irci. S druge strane, irski katolici svi su Irci, iako samo manjina njih govori irski, a ogromna većina engleski. Ni na našim prostorima ne radi se o „tezi”, nego o stvarnosti. Tvrdoglavo poricanje te stvarnosti ne može doneti nikakvog dobra. Karakterističan je i primer Indije, čiji je najrasprostranjeniji domaći jezik hindi u suštini jednak s jezikom urdu, glavnim jezikom muslimanskog Pakistana. Jasno je da jezik ne odlučuje uvek o nacionalnom identitetu. Novozelanđani, Australijanci i toliki drugi govore engleski, a nisu Englezi. Isto tako Meksikanci, Čileanci i desetak drugih naroda govore španski, a Brazilci portugalski, itd. Jevreji širom sveta govore nekoliko desetina jezika, pa ipak čine jedan narod, što se najbolje vidi po činjenici da su se milioni Jevreja slili iz mnogih zemalja u Izrael. Nauka danas zna da o nacionalnom identitetu ne odlučuje ni jezik ni vera, nego svest o zajedničkoj nacionalnoj pripadnosti.

„Umetnost i kultura koju su stvarali katolici srpskoga jezika posle programirane kroatizacije, kao i umetnost i kultura koje su stvarali Srbi muslimanske veroispovesti, sastavni su deo i srpske kulture.” Bolna je istina da se ovakav pokušaj uzimanja tuđeg mogao javiti u srpskoj sredini. Dosad smo verovali da se tako nešto događa samo kod drugih. Citirana rečenica znači da celokupna kultura muslimana Bošnjaka i najveći deo hrvatske kulture, uključujući i sve ono što ima antisrpsku tendenciju, pripada i nama, a ne samo narodima u čijem je krilu stvoreno. Pitamo se ko je dao pravo autorima Slova da prisvajaju ono što su stvarali ljudi koji nisu Srbi i čiji preci u većini slučajeva nisu bili Srbi. Slovo to čini bez obrazloženja, da i ne govorimo o tome da nisu pitani ni kulturni poslenici ni obični ljudi na koje se to posezanje odnosi.

Ovde nema prostora za iscrpno nabrajanje svih štetnih tvrdnji u Slovu. To će učiniti neprijatelji srpskog naroda. Oni će, presrećni što im je iz čista mira poklonjen tako bogat zalogaj, pronaći sve pojedinosti, citirati ih i preštampavati, likovati nad njima, decenijama, možda stolećima (oni još uvek s nasladom pominju Vukove tvrdnje iz 1849, daleko bezazlenije od onoga što sadrži Slovo).

Ostaje nam da se osvrnemo na zaključak toga dokumenta:

„Učenje o srpskom narodu i njegovom jeziku, o srpskom književnom jeziku i njegovim varijantama, o srpskom pismu, o preveravanju (prozelitizmu), o srpskoj književnosti, umetnosti i kulturi (u najširem značenju) — izloženo u Slovu o srpskom jeziku — čini Jezičko zakonopravilo srpskog naroda" [kurziv u izvornom tekstu!] „koje potpisaše i potvrdiše srpski filolozi i pisci. Beograd, na Spasovdan 1998.” Reč zakonopravilo, skovana kao prevod grčkog nomokanon, znači „zbirka srednjovekovnih crkvenih pravnih propisa”. Ovde se, međutim, ta reč odnekud upotrebljava u značenju nekakvog naređenja kojega se svi Srbi moraju pridržavati, od sada pa za sva vremena. Takav autoritativan ton nije svojstven nauci.

Popularnost se najlakše stiče ako se publici govori ono što joj godi. Može nekom čitaocu biti simpatično što autori istupaju „u prilog” srpskom interesu, što proširuju granice Srpstva. U stvari, ta tvrđenja su duboko štetna, pre svega zato što su neistinita. Nikad dosad iz ruku srpskih filologa nije potekao tekst tako poguban po nacionalni interes. Slovo će s pravom biti kritikovano i odbačeno u stranoj i domaćoj nauci. Možemo očekivati tri vrste zamerki: (1) taj proglas beskrupulozno poseže za tuđim; (2) autori su u zabludi kad veruju da će na taj način pridobiti ljude koji nisu Srbi da to postanu; (3) autori pokazuju nepoznavanje mnogih istorijskih činjenica.

U Slovu se ističe da ga „potpisaše i potvrdiše srpski filolozi i pisci”. Ako se u svetu poveruje da je to zaista tako, biće to težak udar za našu nauku i naš narod. Zaključiće se da smo nepopravljivo zaslepljeni nacionalnom strašću i ujedno neznalice, te da stojimo izvan nauke, koja je u suštini pošteno traganje za istinom.

Srećom, to se neće desiti. Potpisnici teksta upadljivo su malobrojni, a za filologe među njima može se slobodno reći da ne reprezentuju dostignuti nivo nauke o srpskom jeziku, pa čak i to da nisu kompetentni za materiju o kojoj pišu. Među njima su svega četiri profesora, od kojih je Marojević rusista, Milosavljević istoričar književnosti, Kovačević obrađuje gramatiku i stilistiku savremenog književnog jezika, a samo Ćorić — koji u datu problematiku nikada nije ulazio — predaje istoriju jezika. Niko od njih nije se bavio konkretnim naučnim istraživanjima u tematskoj oblasti Slova. Tu su, dalje, troje iz kategorije tzv. pomoćnog nastavnog osoblja (lektori, asistenti i sl.) i nekoliko dobronamernih i neobaveštenih književnika, spremnih da potpišu sve što zvuči rodoljubivo. U prvoj rečenici toga proglasa ističe se da je on donet „nakon naučne rasprave a na inicijativu Svetskog sabora Srba”. Na takvu raspravu o Slovu nije pozvan, niti je za nju znao, niko od onih koji su istraživali u toj oblasti, npr. niko iz SANU i niko s novosadske katedre za srpski jezik, tog najživljeg središta proučavanja srpske jezičke prošlosti. Ostaje nam da nagađamo zašto su zaobiđeni kompetentni stručnjaci, koji bi bez sumnje sprečili štetu.

Aktuelni dekan Filološkog fakulteta u Beogradu, koji je središnja ličnost poduhvata, organizovao je prevođenje Slova na više jezika kako bi se taj tekst prezentirao na Međunarodnom slavističkom kongresu u Krakovu krajem ovog meseca. Slavisti iz Zagreba i Sarajeva, nama mahom nenaklonjeni, biće tamo prisutni. Oni će se izjasniti o tome, s odgovarajućom oštrinom i odgovarajućim komentarima, da li pristaju da budu Srbi i da sve što stvaraju pripadne srpskoj kulturi. Dobiće priliku da budu u pravu. Uslediće opšte zgražanje i osuda, a svetski mediji, koji na takvim kongresima love samo senzacije, razglasiće taj novi dokaz o mračnom stanju duhova u Srbiji. Biće to krupan negativan politički poen za nas.

Čak ako bi i izostalo iznošenje zlosrećnog Slova na krakovski kongres, šteta je tu, velika i trajna. Sad je važno da se ona lokalizuje. Potrebno je da se srpska nauka, pa i srpska javnost, što jasnije ograde od Slova kako se mišljenje o njemu ne bi prenelo na sve srpske filologe i njihov narod. Ovaj osvrt treba shvatiti kao prvi prilog toj svrsi.

Članovi famoznih „nadležnih komisija” komesarski se suprotstavljaju Slovu o srpskom jeziku i ne priznaju:

4) da sva književnost pisana na srpskom jeziku jeste književnost srpskoga jezika;

Ostrašćeni zaštitnici hrvatskog nacionalnog interesa, falsifikujući činjenice, u svom „priopćenju” izašli su daleko izvan granica istinitog.

Nije tačno da je Vuk pod „jednim narodom” 1850. godine podrazumevao Srbe i Hrvate, kako mu to podmeću komesari Odbora za satanizaciju srpskog naroda. Pod „jednim narodom” Vuk je čitavog života podrazumevao „samo one koji govore srpskim jezikom bez razlike vjerozakona i mjesta stanovanja”, a za „čakavce i kekavce” nije „kazao da su Srbi” (Vukovo pismo zagrebačkom Pozoru 1863).

Netačno je, takođe, da Vuk godine 1861, pritešnjen argumentima druge strane, popušta i da priznaje kriterijum verske podele u nacionalnom diferenciranju. Filološki makazari su istrgli deo iz šireg konteksta, u kome Vuk naučno obrazloženoj podeli Srba i Hrvata po jeziku s ironijom suprotstavlja stanovište „hrvatskih rodoljubaca”: „Ako hrvatski rodoljupci ne pristaju na ovu na razumu osnovanu podjelu, onda se zasad u ovome ništa drugo ne može učiniti nego da se podijelimo po zakonu ili vjeri (…) Istina da bi se inostranci mogli nasmijati ovakome našemu dijeljenju naroda u današnje vrijeme".

Negiranje i krivotvorenje Vuka od strane hrvatskih filologa među Srbima identično je stavovima hrvatske jezičke ideologije: „Mit o tome kako je Karadžić Hrvatima poklonio jezik izgrađivan je dugo i sustavno, ušao je u svijest ili barem podsvijest mnogih proučavatelja raznih jezika i književnosti širom Evrope. Zato se takav mit ne pobija otvoreno, bučno i ofenzivno, takovu mitu treba naprotiv prirediti svečani sprovod” (Dalibor Brozović).

Autori filološkog pamfleta negiraju kulturno-istorijske činjenice o upotrebi termina ilirski jezik u značenju „srpski jezik” sve do sredine XIX veka. Ono što oni ne znaju znao je Ljudevit Gaj: „U koga se je sačuvao čisti jezik ilirski, u koga običaji, tko li nam je ponajviše gojio od koljena do koljena narodne pjesme ilirske? U svakom odgovoru naći ćete Srblje i Srpstvo.”

Pisci priopćenja „pokazali su neshvatljivo nepoznavanje činjenica i pogrešili su za više od dva stoleća”. U pokušaju da dokažu da se ilirsko ime vezuje za „slovenačku i hrvatsku jezičku materiju” oni kao argument navode Gramatiku Bartola Kašića iz 1604. godine (Gramatica linguae illiricae). A za nju i sam Vatroslav Jagić kaže: „To je gramatika narodnog srpskog jezika (…) Već 1636. godine u Zagrebu prihvataju taj jezik, koji su nazvali najprije ilirski, a zatim i hrvatski. Ali u suštini to nije ništa drugo nego srpski narodni jezik”.

Sastavljačima priopćenja mora se jedno priznati: metodima karakterističnim za neke specijalne službe došli su do podatka da se Slovo o srpskom jeziku prevodi na svetske jezike, što je tačno, a što potpisnici Slova nikada i nigde nisu objavili.

Podanički, nenaučni i krivotvorački duh filološkog udvorištva nedvosmisleno pokazuje da prošlost predugo traje: poziv na akciju u stilu lokalizuj, izoluj i uništi „kako se mišljenje o Slovu ne bi prenelo na sve srpske filologe i njihov narod” — svedoči o inkvizitorskim navikama branitelja i sprovoditelja hrvatskog filološkog programa među Srbima: Ko je naučio da puzi, ne može da leti!

Stav Komisije za odnose s javnošću Odbora za standardizaciju srpskog jezika
SPOJ NEZNANJA, IZMIŠLJANJA I AROGANCIJE